Sau năm 1949, cuộc cải cách ruộng đất của Trung Quốc rung chuyển cả quốc gia sáu trăm triệu dân, cái tiếng vọng của nó rơi rớt về phương Nam, làm cuộc cải cách ruộng đất ở Việt Nam. Một thanh âm rơi rớt mơ hồ thế, mà cho đến nay, mấy thế hệ cứ nghĩ đến còn sây sẩm mặt mày, thế thì tiếng nổ thật của nó ghê gớm thế nào. Vậy mà, so tiếng gầm đại bác cuộc đại cách mạng văn hóa vô sản nổ ra năm 65, 66, thì cuộc cải cách ruộng đất sau giải phóng Trung Quốc chỉ là cái pháo tép. May thay, cuộc cách mạng văn hóa điên đảo ấy không thâm nhập được một tý ty nào vào đến Việt Nam. Có nhiều chuyện âm u mơ hồ nói về việc vì sao "nó" không vào được nước ta, là do sự cứng cỏi, trưởng thành hơn của các nhà lãnh đạo, cũng có thể là do đất nước ta lúc đó đang đánh Mỹ.
Hồi năm 2000 hay 2001 gì đó, khi chuẩn bị làm báo Tết báo Đầu Tư, tôi có trực tiếp đến đặt bài ông Trần Quốc Vượng. Ông Vượng viết tay, bài báo ấy giờ tôi còn nhớ, nó là bài về "Thăng Long tứ trấn". Tôi đến ông Trần Quốc Vượng một lần để đặt bài, và một lần để lấy bài. Leo lên gian nhà ông Vượng ở Khu tập thể Kim Liên. Nhà cũ, chật chội, hành lang tối lắm.
Ông Trần Quốc Vượng nói mấy chuyện, thế nào lại nói về cách mạng văn hóa ở Trung Quốc, và nói về Hồ Chí Minh. Ông Vượng nói đại ý: Ban lãnh đạo Trung Quốc tất nhiên là hối thúc Việt Nam cùng làm cách mạng văn hóa. Thông điệp chuyển đến, họp hành nhiều, "họ" vẫn động viên các đồng chí "làm", rồi họ hứa cho súng, cho giày dép, cho lương thực. Lúc đó, Mao Trạch Đông vừa đi bơi qua sông Trường Giang, có một tiểu đội người nhái đỡ bụng. Cụ Hồ bèn viết cho Mao Trạch Đông một bức thư, đó là bài từ có 4 câu, bằng chữ Hán, dịch ra như sau: "Nghe tin ngài xuống Trường Giang/ Nhân dân Trung Hoa vui mừng khôn xiết/ Việt Nam chúng tôi đang đánh giặc/ Chúc ngài vạn thọ vô cương". Mao Trạch Đông nhận được thư, không nói gì đến làm cách mạng văn hóa với Việt Nam nữa. Ông Vượng khi đó bảo tôi: Cậu biết vì sao Mao thôi không nói gì nữa không? Có câu nào Ông cụ bảo thôi chúng tôi không làm theo các ông đâu. Thế mà "nó" thôi. Ông cụ thâm lắm, phải hiểu người Hán mới viết như thế để cho nó thôi. Chứ có câu chuyện nói rằng, cụ Hồ bảo Mao: Chúng tôi còn làm cách mạng võ hóa. Cụ Hồ sao lại nói năng thô thiển thế. Mao nghe thế "nó" không cười cho à?
Sau đó, tiếc thay tôi không gặp ông Vượng lần nào nữa để hỏi ra chuyện đó thực hư ra sao. Đến khi tôi hỏi ông Trần Đình Hiến, thì ông Hiến bảo ông không biết chuyện bài từ đó. Nhưng ông Hiến biết, và chứng kiến một chuyện.
Cuộc cách mạng văn hóa Trung Quốc có tiền đề từ những bất đồng nội bộ sau cuộc phát động đại nhảy vọt của Mao. Ngày 16/5/1966, Bộ Chính trị Trung Quốc chính thức có thông báo về cuộc Đại cách mạng văn hóa vô sản. Ngày 18/5/1966, Lâm Bưu tuyên bố sùng bái Mao Chủ tịch, chính thức phát động đấu tranh nhằm vào phái hữu. Ngày 29/5 thì nhóm Hồng vệ binh đầu tiên được thành lập ở Trường Đại học Bắc Kinh. Đến ngày 1/6/1966, Nhân Dân nhật báo chính thức hô hào tiến hành công kích vào giới phản động. Họ đã tìm thấy rất nhiều phản động, từ cấp Phó chủ tịch nước và cấp lãnh đạo khai quốc công thần, cho đến các dân đen.
Trong những ngày âm ỉ một cuộc đảo lộn trời đất Trung Quốc ấy thì Hồ Chí Minh đến Trung Quốc. Đó là ngày 25/5/1966. Mối quan tâm lớn của nhà lãnh đạo Việt Nam hẳn là mấy vạn quân Mỹ đã và đang nhảy vào miền Nam, chiến tranh leo thang ra miền Bắc. Hồ Chí Minh lúc đó sức khỏe bắt đầu kém, nên đánh tiếng là đi nghỉ tại một khu nghỉ mát có suối khoáng dành riêng cho lãnh đạo ởTrung Quốc. Hồ Chí Minh đến đó, và Mao Trạch Đông cũng đến đó. Hai ông đã gặp nhau suốt hai ngày hai đêm và không cho bất cứ ai đến gần. Không phiên dịch, vì Hồ Chí Minh nói tiếng Hán. Không ghi chép, hay nhân viên phục vụ văn thư, chỉ có những người nấu bếp. Hai ông già đã nói những chuyện gì cho đến nay chưa một ai tiết lộ. Chỉ biết rằng, Mao Trạch Đông không thể đi chơi, trong khi tình hình chính trị Trung Quốc đang sôi sùng sục. Chính ngày 25/5, xảy ra câu chuyện báo chữ to ở Trường Đại học Bắc Kinh, sau này là cớ để bùng nổ đội quân Hồng vệ binh. Những ngày đó, Mao lại đang nói chuyện với Hồ Chí Minh. Vậy họ nói chuyện gì? Chuyện gì thì chắc chắn có nội dung về cuộc cách mạng sắp nổ ra, xoay chuyển Trung Quốc.
Sau đó, có một đoàn đại biểu cấp cao của Đảng Lao động Việt Nam đi Liên Xô, qua Bắc Kinh, ông Lê Duẩn trực tiếp đến thăm Hồ Chí Minh tại nơi nghỉ dưỡng. Hồ Chí Minh có nói với Lê Duẩn và cán bộ đi cùng, có sự có mặt của cán bộ Đại sứ quán Việt Nam tại Trung Quốc, rằng: "Chuyện của người ta phức tạp lắm, các chú phải theo dõi kỹ mới hiểu được". Nghĩa là Hồ Chí Minh dặn, người ta nói vậy nhưng phải xem họ làm thế nào, cứ nên đứng nhìn xem thôi, chớ có hồ đồ.
(Kỳ sau: Lầm lẫn về Đặng)