Nếu một hôm, bà bán cam ở đầu chợ nhà tôi, bỗng cao hứng thay cái cân của bà ấy vẫn bán, bằng cái cân mới, chắc là sẽ có người nghi ngờ. Người ta sẽ hỏi: Cái cân này bà mua ở đâu, có kiểm định không? Rồi có người sẽ tự kiểm nghiệm. Dễ thôi. Lấy một túi cam cân ở hàng cam, đến cân ở cái cân của bà bán thịt, giả sử rằng tôi biết rõ bà bán thịt trung thực. Thế là biết ngay một cân cam có đủ không.
Nhưng nếu một hôm, giả sử toàn bộ các bà bán hàng ở chợ, ở vỉa hè, trong đó có bà bán thịt, cũng đều đồng loạt thay cái cân mới. Do các bà bán hàng đều vào một tổ chức nghiệp đoàn chẳng hạn, nghiệp đoàn chỉ đạo thay tất cả cái cân ở mọi chợ. Thế thì việc kiểm định cái cân của các bà bán hàng trở nên rầy rà hơn. Người ta có thể viện đến việc mời cơ quan đo lường kiểm định.
Nhưng nếu một hôm, nghiệp đoàn các bà bán hàng mời cơ quan kiểm định vào tổ chức của mình, thì tình thế sẽ ra sao? Khi đó, nếu ai nghi ngờ tính chính xác của các bà hàng cam, hàng thịt và tất cả các cái cân khác, thì không thể kêu ca ở cơ quan kiểm định cân được, mà phải kiện tụng đến chính quyền, đến cơ quan trọng tài kinh tế.
Tình thế trên đây là giả định, và thật khôi hài, phải không nào? Nhưng lại có một tình thế thực tế tương tự như chuyện mua bán cam đã xảy ra, không hề giả định.
Tuần vừa qua, bỗng nhiên cư dân xóm tôi bỗng nhiên phát hiện ra, ngành điện đã đồng loạt thay toàn bộ công tơ cũ thành công tơ mới. Tìm đến cán bộ điện lực, thì được biết đó là chủ trương của ngành điện, cái gì cũ cũng phải thay mới. Hỏi ai kiểm định cái công tơ mới kia, thì được trả lời: Khỏi lo, đã có Điện lực Quận lo rồi. Người ta kiểm định rồi, cứ thế dùng thôi. Từ hôm thay công tơ mới, mọi người trong xóm hỏi nhau, đều thấy tiền điện tăng lên so với hồi xưa công tơ cũ.
Chuyện mua điện về bản chất cũng như mua cam. Người mua cũng phải trả tiền, mà mua hàng hoá về tiêu dùng. Nhưng cách thức mua điện hiện nay thì không giống mua cam ở chợ, mà giống như câu chuyện giả định khôi hài tôi kể trên đây. Trước đây, việc kiểm định công tơ còn chưa thuộc Chi nhánh điện lực, chưa thuộc ngành điện, thì còn có thể nhanh chóng kiểm tra. Nay toàn bộ công tơ do ngành điện kiểm định cả, vậy ai biết các ông ấy có đẩy công tơ lên, làm cho cái cân cân một cân thực ra ăn tám lạng hay không?
Ngành điện bán điện, ngành điện tự làm cái cân đong đếm điện, người mua chỉ biết trả tiền mà thôi. Không biết còn nơi nào trên thế giới có phương thức mua bán như thế không? Tự cân đo, tự định giá, tự sướng. Thực tế là, ngành điện có thể tự động tăng giá bằng cách cân thiếu hàng hoá lắm chứ. Tại sao không?
Tháng trước, cán bộ đầu ngành điện còn kêu ca ngành điện lỗ cơ đấy. Ai biết các ông ấy lỗ hay lãi, chỉ có người tiêu dùng điện biết rõ là các ông điện đang độc quyền, độc tài, độc đoán. Thế thì các ông ấy nói gì chả được. Tự sướng thì có, mà khổ thì bắt cả xã hội chịu à?